meer biodiversiteit in het Westland

In steeds meer delen van de openbare ruimte in het Westland wordt er minder gemaaid. De ​overheden in het Westland, waaronder de Gemeente, Provincie en HH Delfland, hebben de taak om ​de biodiversiteit te verhogen. Op verschillende locaties in het Westland is het resultaat hiervan al ​zichtbaar, zoals de natuurvriendelijke oever op de onderstaande foto uit de Lier.

Er leven echter nog veel vragen bij telers over de kansen en risico’s die meer biodiversiteit in het ​Westland voor de glastuinbouw met zich meebrengt.

Om deze kansen en risico’s beter in kaart te brengen, is er onderzoek uitgevoerd. Dit omvatte ​gesprekken met telers en het houden van een enquête. Hierdoor hebben de overheden een beter ​inzicht gekregen in de kansen en risico’s die telers verbinden aan een toename van biodiversiteit. ​Daarnaast is op basis van deze studie dit document opgesteld, waarin meer informatie voor telers ​wordt gegeven over biodiversiteit, de bijbehorende kansen en risico’s en het aanleggen en beheren ​van eigen randen.

Wat is biodiversiteit?

Diversiteit verwijst naar het aantal verschillende soorten. Ofwel de verscheidenheid aan ​levende organismen, waaronder dieren, planten, schimmels en bacteriën, die in de ​natuur en om ons heen aanwezig zijn. Hoe meer soorten er zijn, des te groter de ​diversiteit. Binnen elke soort is er ook variatie; zo bestaan er verschillende soorten ​orchideeën en luizen.

Soorten leven samen in ecosystemen, zoals bossen, moerassen, waterplassen of bodems. ​De aanwezigheid van diverse ecosystemen bevordert de ontwikkeling van verschillende ​soorten. Elk ecosysteem wordt gekenmerkt door de specifieke soorten die erin ​voorkomen.

Diversiteit binnen soorten

Diversiteit in eco-systemen

functie van biodiversiteit

Biodiversiteit is onmisbaar voor al het leven op aarde. Onze economie en ons ​welzijn zijn er nauw mee verbonden. Een gezonde natuur biedt ons bescherming ​en levert belangrijke grondstoffen.

Een goed functionerend ecosysteem zuivert zowel de lucht als het water, ​handhaaft een evenwichtig klimaat, zet afval om in waardevolle grondstoffen en ​zorgt voor bestuiving en bemesting.

waarom meer biodiversiteit?

Planten die goed gedijen bij hoge stikstofgehaltes, zoals gras en brandnetels, groeien ​snel en verdringen andere soorten. Kruiden die floreren op armere gronden hebben ​relatief weinig blad en veel bloemen. Door de afname van deze kruiden op rijke ​gronden hebben nuttige insecten minder toegang tot nectar en stuifmeel. Deze ​nuttige insecten spelen een cruciale rol bij het bestrijden van plagen in en rond de ​kas en bij de bestuiving van gewassen. Bovendien betekent een afname van insecten ​ook dat er minder voedsel beschikbaar is voor vogels en andere dieren.

In Nederland heeft iedereen jarenlang ​zijn best gedaan om onkruid overal te ​bestrijden en dat is goed gelukt. ​Particulieren houden hun achtertuinen ​netjes, hoveniers onderhouden de ​parken en boeren zorgen voor schone ​akkers. Echter, het verdwijnen van ​bloeiende onkruiden heeft geleid tot een ​tekort aan belangrijke voedingsbronnen ​voor onze nuttige insecten, die ​onmisbaar zijn voor bestuiving en het ​bestrijden van plagen.

Er is berekend dat om de biodiversiteit ​in Nederland te herstellen, iedereen een ​bijdrage moet leveren; alleen met onze ​natuurgebieden gaan we het niet ​redden, want dat is simpelweg niet ​genoeg. De provincie Zuid-Holland past ​ecologisch maaibeheer toe, gemeenten ​maaien bermen minder frequent en het ​hoogheemraadschap legt ​natuurvriendelijke oevers aan. Maar ook ​tuinders dragen een ​verantwoordelijkheid. Het is beter om ​actief stappen te zetten dan te wachten ​op beleid.

biodiversiteit en economie

In het kader van de Green Deal heeft Europa de wereldwijde waarde van ​biodiversiteit berekend. In de Biodiversity Strategy 2020-2030 (zie factsheet) ​wordt een globale waarde van €40 triljoen genoemd, wat overeenkomt met ​de helft van ons wereldwijde bruto binnenlands product (BBP). Deze waarde ​is berekend door onder andere de waarde van bomen voor houtproductie, de ​waarde van vissen in de zee en de waarde van groen voor recreatie in ​overweging te nemen.

Bomen leveren hout voor bouwwerkzaamheden

Zeeën leveren vis voor voedsel

Het bedrag van 40 triljoen euro is gebaseerd op berekeningen van de ​Europese Unie en weerspiegelt de globale waarde voor alle sectoren.

Wat de waarde van biodiversiteit voor de glastuinbouw betreft, moeten die ​berekeningen nog worden uitgevoerd. Echter, uit gesprekken met tuinders en ​andere organisaties komen de volgende voordelen naar voren: meer ​biodiversiteit ondersteunt de "Licence to Produce" voor de glastuinbouw en ​bevordert het aantrekken van bestuivers en natuurlijke bestrijders.

welke vegetatie rondom de kas?

Elke plant heeft een unieke interactie met insecten. Sommige planten dienen als ​een rijke voedingsbron voor plagen, terwijl andere juist natuurlijke vijanden en ​bestuivers aantrekken. Door planten te selecteren die natuurlijke vijanden en ​bestuivers lokken, is het mogelijk om de biodiversiteit op een veilige manier te ​vergroten, zonder dat de plaagdruk in de kas toeneemt. Het is raadzaam om planten ​die plagen bevorderen rondom de kas te vermijden.

Kruidenrijk bloemig mengsel

Grassen, brandnetels en distels zijn stikstofminnend en gedijen van nature goed in ​een stikstofrijke omgeving. Deze planten vormen tevens een belangrijke ​voedingsbron voor bladetende insecten, aangezien hun loof niet giftig is en eetbaar ​voor verschillende insectensoorten. Vanuit het principe van weerbaar telen in de kas ​weten we dat planten met een hoog stikstofgehalte aantrekkelijk zijn voor luizen; ​stikstofminnende soorten bevatten waarschijnlijk hogere niveaus van stikstof.

Aan de andere kant verdedigen kruiden zich tegen vraat door een zekere giftigheid, ​waardoor alleen specifieke insecten zich kunnen voeden met hun loof. De bloemen ​van deze kruiden zijn echter rijk aan stuifmeel en nectar, wat bestuivers en ​natuurlijke vijanden aantrekt. In de kas weten we dat wanneer het evenwicht goed is ​en er voldoende natuurlijke vijanden aanwezig zijn, plagen onder controle gehouden ​kunnen worden. De verwachting is dat dit buiten ook zo werkt.

Om deze theorie te onderzoeken hebben vier telers in Lansingerland biodiversiteit ​aangelegd en hebben onderzoekers de insecten die daarop afkomen gemeten. De ​randen bestaan uit kruiden, houtige gewassen en nestgelegenheden voor vogels en ​insecten. De resultaten van het onderzoek toonden aan dat de aangelegde ​biodiversiteit veel natuurlijke vijanden aantrekt (zie WUR rapport). Alhoewel er ook ​tripsen aangetroffen werden, bleek slechts een klein deel van de tripsen in de ​randen kastrips te zijn. De telers die aan het onderzoek deelnamen, waren ​enthousiast over de randen en zagen hier geen risico in. Vervolgonderzoek zal dieper ​ingaan op de insecten die naar de randen komen.

De V's zijn essentieel voor de overleving van organismen. Ze hebben voldoende ​voedsel en vocht nodig, evenals een schuilplek en ruimte om zich voort te planten. ​Door leefgebieden met lijnvormige vegetatie met elkaar te verbinden, krijgen soorten ​de mogelijkheid om zich te verplaatsen. In de proeven in Lansingerland hebben we ​rondom de kas vegetatie aangelegd die nuttige insecten en vogels ondersteunt.

Dit betekent:

• Kruidenrijke vegetatie: biedt voedsel voor insecten en vogels.
• De insecten die daarop afkomen: vormen voedsel voor vogels.
• Houtige gewassen: zorgen voor de overleving van insecten en bieden schuilplaatsen ​voor vogels.
• Houtblokken, leemhopen en insectenhotels: dienen als voortplantingsplekken voor ​insecten.
• Vogelnestkasten: bieden een voortplantingsplek voor vogels.

welke kruiden zijn geschikt?

Welke kruiden zijn geschikt?

De basisregel voor kruidenmengsels is dat de balans tussen soorten die natuurlijke ​vijanden aantrekken en de soorten die een voedingsbron zijn voor plagen goed moet ​zijn. De meeste kruiden met kleine bloemen zijn effectief in het aantrekken van ​bestuivers en bestrijders door hun nectar en stuifmeel. Inheemse soorten—dat zijn ​plantensoorten die van nature in de regio voorkomen en zich hebben aangepast aan de ​lokale groeiplaatsen—zijn bijzonder geschikt voor dit doel. Hoe meer verschillende ​bloemen er in een rand aanwezig zijn, hoe diverser het ecosysteem en hoe beter de ​balans tussen de verschillende soorten zal zijn. Er is onderzoek gedaan naar welke ​insecten op welke kruiden afkomen en verschillende soorten zijn als zeer geschikt ​geïdentificeerd.

aanleg en beheer van biodiversiteit

Hoe leg ik een bloemenrand aan?

Kruiden zijn aangepast aan hun ondergrond en de bijbehorende ​standplaatsfactoren. Verschillende soorten planten gedijen goed op verschillende ​grondsoorten en ook de grondbewerking en het tijdstip van zaaien kunnen variëren.

In deze fase van kennisontwikkeling kunnen we meerdere vormen van ​vegetatieaanleg en beheer onderscheiden:

1. Aangepast/ Ecologisch maaibeheer: Door te maaien en af te voeren verschraalt ​de grond en ontstaan kruiden spontaan.
   
2. Traditionele Akkerrand: Dit mengsel bestaat uit gangbare, éénjarige kruiden die ​gemakkelijk te onderhouden zijn en vaak worden gebruikt voor het aantrekken ​van bestuivers en natuurlijke vijanden.
   
3. Mengsel met Zeldzamere Meerjarige Kruiden: Dit type mengsel is geschikt voor ​armere grond en bevat meerjarige kruiden die minder vaak voorkomen. Deze ​kruiden zijn waardevol voor de biodiversiteit en kunnen een langdurige bijdrage ​leveren aan het ecosysteem.
   
4. Wadi Mengsel: Dit mengsel is ontworpen voor rijkere grond en bestaat uit sterke, ​gangbare inheemse kruiden. Deze kruiden zijn goed aangepast aan de lokale ​omstandigheden en kunnen bijdragen aan het afvangen van water en het ​verbeteren van de bodemstructuur.
   

Hieronder staat een verdere toelichting op elke vegetatievorm.

Cruydthoeck biedt meerdere mengsels aan. Ook schreven zij een handleiding ​voor aanleg en beheer inclusief bestekteksten voor aannemers. Zie hiervoor ​onderstaande link. Klik dan door naar het tabblad ‘infobladen & bestekteksten’

Houtige gewassen bieden zowel schuilplaatsen als overwinteringsmogelijkheden ​voor vogels en insecten. Vogels vinden beschutting tussen de takken en bouwen ​er hun nesten. Insecten kunnen overleven in de bladeren, stengels en onder het ​gevallen blad in de mulchlaag op de bodem. Daarnaast zorgen houtige gewassen ​met een rijke bloei voor voedsel in de vorm van nectar, stuifmeel en bessen, wat ​hen waardevol maakt voor de lokale fauna.

Takken

Schuil- en ​overwinteringsplekken

voor vogels en insecten

Bast, tak en blad

Overwintering en voedsel ​voor insecten

Takken

Locatie voor ​nestgelegenheid voor vogels ​en insecten

Nectar en stuifmeel ​Voedsel voor bestuivende ​en bestrijdende insecten

Bessen

Voortplanting voor vogels ​en insecten

Loof

Voedsel voor bladetende ​insecten, maar zijn vaak ​soort specifiek. Deze ​‘plagen’ zijn voedsel voor ​generieke natuurlijke ​vijanden

Insecten

Voedsel voor vogels

Gevallen blad

Schuilplaats en ​overwintering voor insecten

Vogels en insecten hebben geschikte plekken nodig om zich voort te planten. De ​kans om de populaties van deze dieren te behouden en zelfs te vergroten, neemt ​toe wanneer er voldoende voorzieningen zijn voor hun overleving. Voor meer ​informatie over de aanleg en het beheer van natuurbouwstenen, verwijzen we ​naar het rapport van de Provincie Zuid-Holland.

Vogelkasten

Er zijn verschillende ​nestkasten voor ​verschillende soorten vogels

Leemhopen

Overwintering voor bijen en ​insecten. Met leem worden ​nesten in holle stengels ​gevuld.

Vleermuiskasten

Vleermuizen zijn predatoren ​van overwaaiende plagen

Zandhopen

Overwinteringsplek voor ​oa de zandbij

Houtstammen

Houtstammen met ​voorgeboorde gaten erin ​voor overwintering van ​nuttige insecten

Nestkasten voor ​roofvogels

Roofvogels eten muizen

Houthaksel

Natuurlijk plek voor ​overwintering van allerlei ​insecten

Holle stengels van ​gewassen

Schuilplaats en ​overwintering voor insecten

Overheden zetten zich in voor het bevorderen van biodiversiteit. Het ​Hoogheemraadschap Delfland legt natuurvriendelijke oevers aan, terwijl de ​provincie ecologisch maaibeheer toepast. Ook de gemeente draagt bij door ​minder te maaien en extra groen aan te leggen.

natuurvriendelijke oevers

Schoon water

In schoon water leven en groeien verschillende dieren en planten. Delfland zet zich ​in voor een schone en gezonde waternatuur. Dit maakt leven op en langs het water ​aangenaam. Door vervuiling tegen te gaan, overlast aan te pakken en de natuur te ​respecteren, werkt Delfland aan schoon water. Een van de manieren om het water ​schoner te krijgen, is door gebruik te maken van natuurvriendelijke oevers.

Wat is een natuurvriendelijke oever?

Een natuurvriendelijke oever kun je zien als een slootkant met een geleidelijke ​overgang van nat naar droog in de vorm van een flauwe helling of een onderwater ​gelegen terras waarop planten kunnen groeien. Door de geleidelijke overgang van ​nat naar droog worden verschillende leefmilieus gecreëerd waar diverse planten en ​dieren kunnen leven.

De natuurvriendelijke oever met geleidelijke overgangen van nat naar droog

Waarom zijn natuurvriendelijke oevers belangrijk?

Ons watersysteem van sloten en kanalen is aangelegd met als doel om water aan ​en af te voeren en in enkele gevallen om scheepvaart mogelijk te maken. Hiervoor ​is het in de loop der tijd optimaal ingericht en obstakels die hiervoor in de weg ​staan hebben we dan ook liever niet in het water. Veel watergangen hebben rechte ​kademuren en het is niet voor niets dat we het verwijderen van planten uit de ​watergangen nog altijd het ‘schonen’ van de watergang noemen.

De waterkwaliteit heeft echter wel te lijden onder een dergelijk waterbeheer. We ​zijn gewend aan troebel, groen of bruin water waarin vaak maar enkele soorten ​dieren en algen voorkomen. Deze ervaren we vaak ook nog eens als overlast, denk ​aan muggen, kroos en blauwalg. Daarnaast is schoon zoet water helemaal niet zo ​vanzelfsprekend als dat wij denken en het is wel fundamenteel voor ons leven. ​Hierom heeft de Europese Unie dan ook verplicht dat de waterkwaliteit in heel ​Europa moet verbeteren. Het verbeteren van de waterkwaliteit lukt niet alleen door ​te voorkomen dat er minder vervuilende stoffen in het water komen. Ook zal er ​meer ruimte gemaakt moeten worden voor de natuur en deze ook de kans te geven ​zich te ontwikkelen. Meer natuur zorgt voor een robuuster watersysteem, waarin ​plaagsoorten en overlast minder kans maken.

Natuurvriendelijke oevers zijn van zichzelf een leefgebied voor dieren, planten en ​micro-organismen. Planten leveren zuurstof en voedsel. Hierdoor kunnen nuttige ​bacteriën het water helpen zuiveren. Tussen de planten leven watervlooien en ​insectenlarven die algen eten en daarmee het water helder maken. Op hun beurt ​worden deze weer gegeten door vissen. Watervogels en kikkers kunnen hier ook ​makkelijk uit het water klimmen.

Natuurvriendelijke oevers verbinden leefgebieden. Hierdoor kunnen dieren en ​zaden van planten zich tussen gebieden verplaatsen. Door deze verplaatsing ​komen er meerdere soorten binnen gebieden voor waardoor de variatie van soorten ​groter wordt en de kans kleiner wordt dat soorten uit ons beheergebied ​verdwijnen.

Hebben natuurvriendelijke oevers ook voordelen voor u?

Niet voor niets is ‘Westlands strak’ een bekend statement. Strakke kademuren, ​strakke sloten en netjes gemaaide gazons zijn bijna net zo karakteristiek voor het ​Westland als de kassen en de producten die daaruit komen. De natuurvriendelijke ​oever vraagt om aanpassing van dat plaatje, daar zijn we ons van bewust. Door de ​hoge voedselrijkdom van de bodem en het water zal riet gemakkelijk in de oevers ​gaan groeien. Riet is als geen ander in staat om de omstandigheden te creëren ​waarin andere soorten zich thuis voelen. Hierdoor verbetert de water- en ​bodemkwaliteit en wordt de kans op overlast en plaagdieren kleiner.

Wie is verantwoordelijk?

De gemeenschap en Delfland hebben belang bij de realisatie- en instandhouding ​van natuurvriendelijke oevers. Daarom zijn deze oevers gedefinieerd als ​‘waterstaatkundige werken’. Dit betekent dat de oevers bij wet beschermd zijn en ​in stand gehouden moeten worden. Het is daarom ook voor perceeleigenaren langs ​natuurvriendelijke oevers verboden om:

• De natuurvriendelijke oevers te maaien;
  
• wijzigingen in- of aan de natuurvriendelijke oever aan te brengen;
  
• materialen of stoffen in of op de natuurvriendelijke oever te deponeren;
  
• de natuurvriendelijke oever te bemesten;
  
• (chemische) bestrijdingsmiddelen op de natuurvriendelijk oever toe te passen; ​en/of
  
• de natuurvriendelijke oever door vee te laten betreden.
  

Zelf een natuurvriendelijke oever aanleggen

Een ideale natuurvriendelijke oever heeft een breed en flauw talud en heeft ruimte ​voor zowel de aquatische, amfibische als de terrestrische zone. Dit is ecologische ​gezien de meest ideale oever. Voor een flauwe oever is veel ruimte nodig. ​Uitgaande van een talud van 1:5 is de breedte van de natte zone minimaal 5 meter. ​De diepte van de aquatische zone is maximaal 1 meter. De diepte van de ​amfibische zone is maximaal 40 centimeter. De breedte van het droge talud ​(terrestrische zone) is afhankelijk van de hoogte van het maaiveld. Andere eisen ​aan een natuurvriendelijke oever zijn hier te vinden: Beleidsregel natte ​ecologische zones | Lokale wet- en regelgeving (overheid.nl)

Soms is er te weinig ruimte voor een natuurvriendelijk oever met een breed flauw ​talud. Ook dan zijn er opties om de oever te verzachten en vergroenen, die de ​biodiversiteit helpen. Voorbeelden hiervan zijn het creëren van een vooroever, ​beschoeiing verwijderen of wegdrukken, of het maken van fauna uittreedplaatsen ​met een kleine plas/dras zone, zie onderstaande figuren. Meer mogelijkheden en ​uitleg zijn te vinden in het inspiratieboek ‘Verzachten en vergroenen oevers’ van ​Delfland (2024).

Verzachten en vergroenen oevers

Verwijderen beschoeiing

Fauna uittreedplaats met kleine ​plas/dras zone

Vooroever met bestaande damwand

ecologisch maaibeheer

Provincie Zuid Holland past ecologisch maaibeheer toe langs de N wegen.

Ecologisch Maaibeheer voor Meer Biodiversiteit

Ecologisch maaibeheer is gericht op het stimuleren van de groei van kruiden in de ​bermen en het verminderen van gras. In de provincie Zuid-Holland worden bij nieuwe ​projecten meerjarige inheemse kruiden ingezaaid. Vanaf dat moment maaien zij nog ​maar twee keer per jaar en voeren het maaisel af. Deze aanpak verschaft een armere ​bodem, waardoor de omstandigheden steeds gunstiger worden voor de ingezaaide ​kruiden, die in de loop der jaren zullen opkomen.

Vijf grasland fases

De Provincie Zuid-Holland onderscheidt vijf fasen van graslandontwikkeling. De eerste ​fase begint bij de aanvang van het ecologisch maaibeheer. Na meerdere jaren kan het ​grasland evolueren naar fase 3, 4 of zelfs 5, afhankelijk van de beheersmaatregelen en ​de groeiomstandigheden.

De Provincie Zuid-Holland heeft een praktische gids uitgebracht die richtlijnen biedt ​voor de aanleg en het beheer van diverse natuurlijke elementen, zoals verschillende ​oevervormen, wadi's en bijenhopen voor zandbijen. Voor meer informatie kunt u het ​document over ‘Natuurbouwstenen’ raadplegen.

WUR onderzoek biodiversiteit

Leverancier van Inheemse kruiden